اکسین نیوز – حمید بهرامی: اقتصاد دانش بنیان، الگویی نوین از توسعه اقتصادی است که بر پایه فناوری، نوآوری و سرمایه انسانی شکل میگیرد. در دنیای امروز، کشورهایی که به سمت اقتصاد مبتنی بر دانش حرکت کرده اند، توانسته اند سهم بیشتری از ثروت جهانی را به خود اختصاص دهند. ایران نیز با برخورداری از نیروی جوان و تحصیلکرده، ظرفیت بالایی برای تحقق این مدل اقتصادی دارد. اما پرسش اصلی این است: چگونه میتوان اقتصاد دانش بنیان را از یک شعار به واقعیتی ملموس تبدیل کرد؟
۱٫ اقتصاد دانش بنیان چیست و چرا اهمیت دارد؟
اقتصاد دانش بنیان (Knowledge-Based Economy) به نظامی اقتصادی گفته میشود که در آن تولید، توزیع و استفاده از دانش، عامل اصلی رشد و ایجاد ارزش افزوده است. برخلاف اقتصادهای متکی بر منابع طبیعی یا نیروی کار ارزان، این مدل اقتصادی بر نوآوری، فناوری های پیشرفته و سرمایه انسانی متکی است.
بر اساس گزارش بانک جهانی، بیش از ۷۰٪ تولید ناخالص داخلی کشورهای توسعه یافته، حاصل اقتصاد دانش بنیان است. این موضوع نشان می دهد که حرکت به سمت چنین اقتصادی نه تنها یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای بقا در بازارهای جهانی است.
۲٫ مزایای اقتصاد دانش بنیان برای ایران
- کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی: با توسعه صنایع دانش بنیان، ایران می تواند از اقتصاد تک محصولی فاصله بگیرد.
- اشتغالزایی باکیفیت: کسبوکارهای دانشبنیان معمولاً نیازمند نیروی کار متخصص هستند که منجر به ایجاد مشاغل با درآمد بالاتر میشود.
- افزایش صادرات غیرنفتی: محصولات دانشبنیان مانند نرم افزار، داروهای پیشرفته و فناوری های زیستی، ارزش افزوده بالایی دارند و می توانند سهم ایران را در بازارهای جهانی افزایش دهند.
- تقویت پیوند دانشگاه و صنعت: اقتصاد دانش بنیان مستلزم همکاری نزدیک مراکز علمی با بخش صنعت است که این امر به حل مشکلات تولید و توسعه فناوری کمک میکند.
۳٫ چالش های پیشروی اقتصاد دانش بنیان در ایران
علیرغم پتانسیل های بالا، موانع متعددی بر سر راه توسعه اقتصاد دانش بنیان در ایران وجود دارد:
الف) ضعف در نظام نوآوری و تحقیقات
- عدم ارتباط مؤثر بین دانشگاهها و صنعت
- کمبود سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه (R&D)
ب) مشکلات مالی و سرمایه گذاری
- نبود نظام بانکی حمایتی برای استارتاپ ها
- محدودیت دسترسی به سرمایه های خطرپذیر (Venture Capital)
ج) موانع قانونی و بوروکراسی اداری
- فرآیندهای طولانی ثبت شرکت های دانشبنیان
- نبود قوانین شفاف برای حمایت از مالکیت فکری
۴٫ راهکارهای عملی برای توسعه اقتصاد دانشبنیان
برای تبدیل اقتصاد دانش بنیان از یک شعار به واقعیت، اقدامات زیر ضروری است:
الف) تقویت اکوسیستم استارتاپی
- ایجاد شتاب دهنده ها و مراکز رشد فناوری در سراسر کشور
- تسهیل دسترسی استارتاپ ها به بازارهای جهانی
ب) اصلاح نظام آموزشی و پژوهشی
- بازنگری در برنامههای درسی دانشگاهها برای تطابق با نیازهای صنعت
- تشویق پژوهش های کاربردی به جای تحقیقات صرفاً نظری
ج) حمایت‌های مالی و قانونی
- تأسیس صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر با مشارکت بخش خصوصی
- کاهش مالیات برای شرکت های دانش بنیان و ارائه تسهیلات کم بهره
د) توسعه زیرساختهای دیجیتال
- گسترش دسترسی به اینترنت پرسرعت در سراسر کشور
- سرمایه گذاری در حوزه هوش مصنوعی، بلاکچین و فناوری های نوین
۵٫ نمونههای موفق داخلی و خارجی
- ایران: رشد قابل توجه شرکتهای فناوری مانند «اسنپ»، «دیجیکالا» و «آپارات» نشان می دهد که با حمایت مناسب، اقتصاد دانش بنیان می تواند در ایران موفق باشد.
- کره جنوبی: این کشور با سرمایهگذاری سنگین در بخش تحقیق و توسعه، امروز به یکی از پیشرفته ترین اقتصادهای دانش بنیان جهان تبدیل شده است.
- استونی: با تمرکز بر دولت الکترونیک و فناوری اطلاعات، توانست در کمتر از دو دهه به الگویی برای اقتصاد دیجیتال تبدیل شود.
۶٫ نقش دولت و بخش خصوصی در تحقق اقتصاد دانشبنیان
دولت باید با ایجاد بسترهای قانونی و مالی، راه را برای فعالیت شرکتهای دانشبنیان هموار کند. در مقابل، بخش خصوصی نیز باید با جذب سرمایهگذاری و توسعه فناوریهای نوآورانه، پیشران این تحول باشد. همکاری این دو بخش میتواند ایران را به قطب فناوری در منطقه تبدیل کند.
جمع بندی و نتیجه گیری
اقتصاد دانش بنیان نه یک آرمان دست نیافتنی، بلکه یک هدف کاملاً عملیاتی است که با برنامه ریزی دقیق و عزم ملی قابل دستیابی خواهد بود. ایران با دارا بودن نیروی انسانی جوان و خلاق، زیرساخت های نسبتاً مناسب و تجربه های موفق در حوزه فناوری، می تواند به یکی از بازیگران اصلی اقتصاد دانش بنیان در منطقه تبدیل شود. با این حال، تحقق این امر نیازمند اراده سیاسی، اصلاح قوانین دست و پا گیر و سرمایهگذاری هدفمند در بخش های نوآورانه است.
