اکسین نیوز – حمید بهرامی: انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه خورشیدی و بادی، در سال‌های اخیر به عنوان راه‌حلی برای کاهش آلودگی هوا، مقابله با تغییرات اقلیمی و ایجاد امنیت انرژی مورد توجه جهانی قرار گرفته‌اند. ایران با دارا بودن ظرفیت‌های عالی در زمینه انرژی خورشیدی و بادی، می‌تواند به یکی از پیشگامان این حوزه تبدیل شود. اما آمارها نشان می‌دهد که کشور نه‌تنها نتوانسته از این فرصت‌ها استفاده کند، بلکه در مقایسه با بسیاری از کشورهای همسایه نیز عملکرد ضعیفی داشته است.
سوال اصلی این است: چرا با وجود پتانسیل‌های بالا، ایران در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر عقب مانده است؟
۱. پتانسیل‌های بالای ایران در انرژی‌های تجدیدپذیر
ایران از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای قرار دارد که میانگین تابش خورشید در آن به ۵٫۵ کیلووات‌ساعت بر متر مربع در روز می‌رسد. این میزان حتی از بسیاری از کشورهای پیشرو در انرژی خورشیدی مانند آلمان و اسپانیا نیز بیشتر است. همچنین، مناطق بادخیز مانند منجیل و رودبار ظرفیت بالایی برای تولید انرژی بادی دارند.
با این حال، بر اساس آمار وزارت نیرو، تا پایان سال ۱۴۰۲، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران تنها حدود ۹۰۰ مگاوات بوده که کمتر از ۱٪ از کل تولید برق کشور است. در مقایسه، کشورهایی مانند ترکیه و عربستان با وجود پتانسیل‌های کمتر، چندین برابر ایران در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
۲. چالش‌های توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران
الف) وابستگی به سوخت‌های فسیلی و قیمت پایین حامل‌های انرژی
یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، وابستگی شدید به نفت و گاز است. قیمت پایین سوخت‌های فسیلی به دلیل یارانه‌های دولتی، انگیزه اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک را کاهش داده است. در حالی که در بسیاری از کشورها، هزینه بالای سوخت‌های فسیلی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را توجیه‌پذیر می‌کند، در ایران این انگیزه وجود ندارد.
ب) موانع قانونی و سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد
قوانین و مقررات ناپایدار در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، یکی دیگر از چالش‌های اساسی است. تغییرات مکرر در تعرفه‌های خرید تضمینی برق تجدیدپذیر و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت، اعتماد سرمایه‌گذاران را کاهش داده است. همچنین، بوروکراسی اداری پیچیده و طولانی‌شدن فرآیند صدور مجوزها، توسعه این بخش را با مشکل مواجه کرده است.
ج) کمبود سرمایه‌گذاری و تحریم‌ها
تحریم‌های بین‌المللی دسترسی ایران به فناوری‌های پیشرفته و سرمایه خارجی را محدود کرده است. بسیاری از شرکت‌های خارجی به دلیل ریسک بالای اقتصادی تمایلی به همکاری با ایران ندارند. از سوی دیگر، نهادهای داخلی نیز به دلیل نبود سودآوری کافی، رغبتی برای سرمایه‌گذاری کلان در این بخش نشان نمی‌دهند.
د) ضعف در فرهنگ‌سازی و آگاهی عمومی
با وجود تبلیغات پراکنده، هنوز بسیاری از مردم و حتی مسئولان به اهمیت انرژی‌های تجدیدپذیر واقف نیستند. در حالی که در کشورهای پیشرو، استفاده از پنل‌های خورشیدی در خانه‌ها و صنایع به یک فرهنگ تبدیل شده، در ایران این موضوع هنوز در مرحله آزمایشی است.
۳. راه‌حل‌های پیشرو
برای خروج از این وضعیت، اقدامات زیر ضروری به نظر می‌رسد:
- اصلاح قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی: حذف تدریجی یارانه سوخت‌های فسیلی و ایجاد تعرفه‌های تشویقی برای انرژی‌های پاک.
- ثبات در سیاست‌گذاری‌ها: تدوین برنامه‌های بلندمدت و پایدار برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران.
- جذب سرمایه‌گذاری خارجی: استفاده از مکانیسم‌های مالی بین‌المللی مانند قراردادهای PPP (مشارکت عمومی-خصوصی).
- توسعه فناوری داخلی: حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برای تولید پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی داخل کشور.
- فرهنگ‌سازی و آموزش: افزایش آگاهی عمومی از طریق رسانه‌ها و آموزش‌های رسمی.
نتیجه‌گیری
ایران با داشتن منابع عظیم انرژی خورشیدی و بادی، می‌تواند به یکی از قطب‌های تولید انرژی پاک در منطقه تبدیل شود. اما برای تحقق این هدف، نیازمند اصلاح سیاست‌های انرژی، جذب سرمایه‌گذاری و فرهنگ‌سازی گسترده است. بدون تغییر نگرش و برنامه‌ریزی اصولی، ایران همچنان در وابستگی به سوخت‌های فسیلی باقی خواهد ماند و فرصت‌های طلایی خود را از دست خواهد داد.
