اکسین نیوز – حمید بهرامی: از دهه ۱۹۹۰ تا اوایل قرن ۲۱، جهانیسازی با سرعت بیسابقهای پیش رفت. شرکتهای چندملیتی زنجیرههای تأمین جهانی ایجاد کردند، تجارت بینالملل گسترش یافت و فناوریهای ارتباطی جهان را به یک دهکده کوچک تبدیل کرد. اما امروز، شاهد نشانههای آشکاری از بازنگری در این روند هستیم:
شاهد نشانههای آشکاری از بازنگری در این روند هستیم:
- افزایش حمایتگرایی اقتصادی (مثل سیاستهای ترامپ و Brexit)
- تجزیه زنجیرههای تأمین جهانی (به ویژه پس از پاندمی کووید-۱۹)
- رقابت فناوری بین آمریکا و چین (محدودیتهای صادرات تراشه و جنگ تجاری)
- تأثیر جنگ اوکراین بر انرژی و امنیت غذایی
این تحولات باعث شده برخی از تحلیلگران اعلام کنند که “عصر جهانیسازی به پایان رسیده است”، اما به جای ناپدید شدن، جهانیسازی در حال تغییر شکل است.
۱. جهانیسازی اقتصادی: از ادغام به منطقهگرایی
پس از جنگ سرد، سازمانهایی مانند WTO و صندوق بینالمللی پول سیاستهای آزادسازی تجارت را ترویج میکردند. اما امروز، کشورها به سمت منطقهگرایی اقتصادی حرکت کردهاند:
- توافقهای تجاری منطقهای مانند RCEP (شراکت اقتصادی جامع منطقهای) در آسیا و USMCA (جایگزین نفتا در آمریکای شمالی)
- کاهش وابستگی به چین: بسیاری از شرکتها در حال انتقال تولید به کشورهایی مانند ویتنام، هند و مکزیک هستند (China+1 Strategy).
- سیاستهای صنعتی جدید: آمریکا با قانون CHIPS and Science Act تولید نیمه هاد ها را به داخل بازمیگرداند.
این تغییرات نشان میدهد که جهانیسازی اقتصادی نه در حال پایان، بلکه در حال تمرکز بر امنیت زنجیره تأمین است.
۲. جنگ تکنولوژیک: جدایی غرب و شرق
رقابت فناوری بین آمریکا و چین، یکی از بزرگترین چالشهای جهانیسازی امروز است:
- تحریمهای فناوری: محدودیتهای صادرات تراشههای پیشرفته به چین توسط آمریکا و متحدانش.
- جنگ دادهها: ممنوعیت TikTok و هوآوی در غرب و ممنوعیت خدمات غربی مانند گوگل و فیسبوک در چین.
- رشد اکوسیستمهای موازی: چین با شرکتهایی مانند هوآوی، علیبابا و تنسنت در حال ساخت یک اینترنت مستقل است.
این جدایی فناورانه (Technological Decoupling) نشان میدهد که جهان به سمت دو بلوک مجزا در حال حرکت است.
۳. امنیت انرژی و غذا: بازگشت به خودکفایی نسبی
جنگ اوکراین و تحریمهای روسیه نشان داد که وابستگی انرژی و غذایی میتواند تهدیدی برای امنیت ملی باشد:
- اتحادیه اروپا به دنبال کاهش وابستگی به گاز روسیه و توسعه انرژیهای تجدیدپذیر است.
- کشورهای خاورمیانه و آفریقا در حال سرمایهگذاری بر کشاورزی و ذخایر استراتژیک هستند.
- چین ذخایر غلات خود را افزایش داده تا از شوکهای جهانی در امان بماند.
این روندها حاکی از آن است که کشورها دیگر به تجارت جهانی به عنوان یک امر قطعی اعتماد ندارند.
۴. آینده جهانیسازی: چندقطبی شدن یا فروپاشی؟
برخلاف پیشبینیهای دهه ۱۹۹۰، جهان به سمت یک نظام چندقطبی حرکت میکند:
- چین و آمریکا دو قطب اصلی اقتصادی و نظامی خواهند بود.
- هند، روسیه و اتحادیه اروپا نقش واسطه را بازی میکنند.
- سازمانهای بینالمللی مانند WTO و سازمان ملل تحت فشار این تنشها هستند.
نتیجهگیری: جهانیسازی به شکل گذشته در حال پایان است، اما نسخه جدیدی از آن در حال ظهور است که بیشتر مبتنی بر امنیت ملی، منطقهگرایی و رقابت فناورانه خواهد بود.
